Yeni Üyelere Özel 100 TL İNDİRİM KUPONU!

Hesabım

Sepetim

10.10.2025

Boru Sürtünme Kayıpları Hesabı

1. Giriş – Sürtünme Kaybının Hidrolik Sistemlerdeki Önemi

Boru hatlarında akışkanın hareketi sırasında, boru iç yüzeyi ile akışkan arasında meydana gelen sürtünme, akışkanın kinetik enerjisinde azalmaya yol açar. Bu enerji kaybı sürtünme kaybı (friction loss) olarak adlandırılır.

Sürtünme kayıpları pompa seçiminden basınç hesaplarına, vana ve dirsek yerleşiminden enerji maliyetlerine kadar tüm sistem performansını etkiler.
Bir sistemde sürtünme kayıpları doğru hesaplanmazsa:

Pompa kapasitesi yetersiz kalır,
Enerji tüketimi artar,
Boru ömrü azalır,
Gürültü ve kavitasyon oluşabilir.

POMEKA olarak bu makalede, Darcy-Weisbach, Hazen-Williams, Manning ve Colebrook-White gibi uluslararası kabul görmüş sürtünme metodlarını detaylı biçimde ele alacağız.

2. Sürtünme Kaybı Nedir?

Sürtünme kaybı, boru içinde akışkanın ilerlerken iç yüzeye sürtünmesi ve bu süreçte enerjisinin bir kısmını ısıya dönüştürmesidir.

Genellikle “metre su sütunu (mSS)” veya “bar” cinsinden ifade edilir.

$(mSS)h_f = \text{sürtünme nedeniyle kaybedilen yükseklik (mSS)}$

Sürtünme kaybı iki ana bileşene ayrılır:

Boru içi sürtünme kaybı
- Akışkanın boru boyunca ilerlerken yaşadığı sürekli kayıplar.
Yerel (lokal) kayıplar
- Dirsek, vana, redüksiyon, filtre gibi ekipmanlardan kaynaklanır.

Toplam kayıp:

$h_{toplam} = h_f + h_{yerel}$

3. Darcy-Weisbach Formülü

Modern mühendislikte en doğru ve yaygın yöntem Darcy-Weisbach formülüdür.
Bu formül, hem laminer hem türbülanslı akışlar için geçerlidir.

$hf=f×LD×v22gh_f = f \times \frac{L}{D} \times \frac{v^2}{2g}$

Burada:

$h_f$ : Sürtünme kaybı (mSS)
$f$ : Darcy sürtünme katsayısı
$L$ : Boru uzunluğu (m)
$D$ : Boru çapı (m)
$v$ : Akış hızı (m/s)
$g$ : Yerçekimi ivmesi (9.81 m/s²)

f (sürtünme katsayısı) akış rejimine göre değişir:

Laminer akış (Re < 2000):
$\frac{64}{Re}$
Türbülanslı akış (Re > 4000):
Colebrook–White veya Moody diyagramı kullanılır.

4. Reynolds Sayısı (Re) ve Akış Rejimi

Akışın laminer mi yoksa türbülanslı mı olduğunu belirlemek için Reynolds sayısı (Re) hesaplanır.

$\frac{\rho v D}{\mu}$

Burada:

$ρ\rho$ : Akışkan yoğunluğu (kg/m³)
$v$ : Hız (m/s)
$D$ : Boru çapı (m)
$μ\mu$ : Dinamik viskozite (Pa·s)

Re < 2000 → Laminer
2000 < Re < 4000 → Geçiş rejimi
Re > 4000 → Türbülanslı

Pompa sistemlerinde genellikle türbülanslı akış görülür.

5. Colebrook-White Denklemi

Türbülanslı akışlarda $f$ katsayısı Colebrook-White bağıntısıyla hesaplanır:

$1f=−2log⁡(ϵ/D3.7+2.51Ref)\frac{1}{\sqrt{f}} = -2 \log \left( \frac{\epsilon/D}{3.7} + \frac{2.51}{Re \sqrt{f}} \right)$

Bu denklem iteratif çözüm gerektirir; bu nedenle genellikle Moody diyagramı veya bilgisayar yazılımları kullanılır.

6. Hazen–Williams Formülü

Hidrolik mühendisliğinde, özellikle su için kullanılan ampirik bir formüldür.
Basit hesaplamalar için idealdir ancak sadece 5–25 °C arası su için geçerlidir.

$hf=10.67×L×Q1.852C1.852D4.87h_f = 10.67 \times L \times \frac{Q^{1.852}}{C^{1.852} D^{4.87}}$

Burada:

$Q$ : Debi (m³/s)
$D$ : Boru çapı (m)
$C$ : Pürüzlülük katsayısı (malzeme türüne bağlı)

Malzeme	C Katsayısı
PVC	150
Galvaniz	120
Dökme demir	110
Çelik	100
Beton	90
Bakır	140

7. Boru Tiplerine Göre Sürtünme Katsayıları

Boru Tipi	Malzeme	Pürüzlülük (ε, mm)	Kullanım Alanı
Çelik	Karbon çelik	0.045	Endüstriyel tesisatlar
Dökme Demir	DCI	0.26	Su iletim hatları
PVC	Polivinil klorür	0.0015	Bina içi tesisatlar
HDPE	Polietilen	0.007	İçme suyu hatları
Beton	Betonarme	0.3	Kanalizasyon sistemleri
Bakır	Cu	0.001	Soğutma ve HVAC hatları

PVC ve HDPE borular düşük pürüzlülükleri sayesinde en az sürtünme kaybına sahiptir.

8. Yerel (Lokal) Kayıplar

Dirsek, vana, redüksiyon, filtre gibi elemanlar akış yönünü değiştirir ve lokal kayıplar oluşturur.

$hyerel=K×v22gh_{yerel} = K \times \frac{v^2}{2g}$

Burada:

$K$ : Yerel kayıp katsayısı (eleman tipine göre değişir)

Ekipman	K Katsayısı
90° dirsek	0.9
45° dirsek	0.4
Küresel vana	0.05
Sürgülü vana (tam açık)	0.15
Pislik tutucu	1.5
Çekvalf	2.0
Redüksiyon	0.2–0.5

9. Toplam Sürtünme Kaybı Hesabı

$htoplam=f×LD×v22g+∑K×v22gh_{toplam} = f \times \frac{L}{D} \times \frac{v^2}{2g} + \sum K \times \frac{v^2}{2g}$

Bu ifade, hem hat kayıplarını hem de yerel elemanların oluşturduğu direnci kapsar.

10. Kısa Hatlarda ve Uzun Hatlarda Davranış

Kısa hat: Yerel kayıplar baskındır (örneğin bina tesisatları).
Uzun hat: Sürtünme kayıpları baskındır (örneğin şehir su şebekeleri).

POMEKA mühendisleri, projelerde genellikle 50 m’den kısa hatlarda Hazen–Williams, daha uzun hatlarda Darcy-Weisbach kullanır.

11. Örnek Uygulama (PVC Hat)

Boru tipi: PVC
L = 40 m, D = 50 mm
Q = 3 m³/h (0.00083 m³/s)
v = 0.42 m/s
C = 150

$hf=10.67×40×(0.00083)1.8521501.852×(0.05)4.87=0.56mSSh_f = 10.67 × 40 × \frac{(0.00083)^{1.852}}{150^{1.852} × (0.05)^{4.87}} = 0.56 mSS$

Yerel kayıplar (2 dirsek, 1 vana):

$hyerel=(0.9×2+0.15)×0.4222×9.81=0.018mSSh_{yerel} = (0.9×2 + 0.15) × \frac{0.42^2}{2×9.81} = 0.018 mSS$

Toplam kayıp:

$h_{toplam} = 0.56 + 0.018 = 0.578 mSS$

12. Akış Hızı ve Kayıp Arasındaki İlişki

Sürtünme kaybı akış hızının karesiyle orantılıdır:

$h_f ∝ v^2$

Bu nedenle debi iki katına çıktığında, kayıp dört katına çıkar.
Bu durum pompa enerji maliyetini dramatik biçimde yükseltir.

13. POMEKA Projelerinde Kullanılan Sürtünme Kaybı Limitleri

Hat Türü	Maksimum Kabul Edilen Kayıp (mSS/m)
Bina içi tesisat	0.3–0.5
Endüstriyel hat	0.5–1.0
Uzun transfer hattı	0.2–0.3
Soğutma suyu hattı	0.4
Atık su hattı	0.1–0.2

Bu değerler, sistemin optimum enerji tüketimiyle çalışması için ideal aralıkları gösterir.

14. Boru Tipine Göre Sürtünme Farkları

PVC – HDPE: En düşük sürtünme kaybı, yüksek hidrolik verim.
Çelik: Zamanla paslanma nedeniyle sürtünme artar.
Beton: Yüksek pürüzlülük, büyük çaplarda tercih edilir.
Bakır: Küçük çaplı hatlarda mükemmel akış performansı.

15. Sürtünme Kayıplarını Azaltma Yöntemleri

Boru çapını büyütmek
Hat uzunluğunu minimize etmek
Dirsek ve vana sayısını azaltmak
Akış hızını optimize etmek (1–2 m/s aralığı)
Yüzey pürüzlülüğü düşük borular kullanmak
Sistem tasarımında CFD veya simülasyon analizi yapmak

16. Yazılım ve Hesaplama Araçları

POMEKA mühendisleri, aşağıdaki araçlarla hidrolik hesaplamalar yapar:

Grundfos Product Center → Online sürtünme kaybı analizi
Wilo Select 4 → Debi ve kayıp optimizasyonu
POMEKA FlowCalc → Dahili hesaplama aracı (yazılım geliştirme aşamasında)
PipeFlow Expert / EPANET → Şebeke analizleri

17. Boru Sürtünme Kayıpları ve Enerji Verimliliği

Sürtünme kayıplarını %10 azaltmak, pompa enerji maliyetini %6–8 düşürür.
Uzun süreli işletmelerde bu fark ciddi enerji tasarrufu anlamına gelir.

18. Pompa Seçiminde Sürtünme Kayıplarının Rolü

Toplam basma yüksekliği:

$Htoplam=Hstatik+Hsu¨rtu¨nme+HyerelH_{toplam} = H_{statik} + H_{sürtünme} + H_{yerel}$

Bu değere göre pompa seçimi yapılır.
Yanlış hesaplanan $Hsu¨rtu¨nmeH_{sürtünme}$ , yanlış pompa seçimine neden olur.

19. Sonuç – POMEKA Mühendisliğiyle Doğru Sürtünme Analizi

Sürtünme kaybı, basit bir matematiksel değer değil, tüm sistem veriminin belirleyicisidir.
Doğru hesaplama:

Pompa ömrünü uzatır,
Enerji verimliliğini artırır,
Gürültü ve kavitasyonu önler,
İşletme maliyetini düşürür.

POMEKA, Grundfos, Wilo, Standart, Etna ve Sumak sistemlerinde sürtünme analizleriyle mühendislik destek sağlar.

Tüm projelerde, sistem devreye alınmadan önce sürtünme ve basma yüksekliği hesaplarının kontrol edilmesi, en doğru enerji dengesini sağlar.

T-Soft E-Ticaret Sistemleriyle Hazırlanmıştır.