Pompalarda Basma Yüksekliği Hesaplama

1. Giriş – Basma Yüksekliği Neden Önemlidir?

Pompanın performansını belirleyen en temel parametrelerden biri basma yüksekliği (Head) değeridir.
Basitçe ifade etmek gerekirse; pompanın bir sıvıyı belirli bir yükseklik farkı veya basınca karşı taşıyabilme kapasitesidir.

Basma yüksekliği doğru hesaplanmazsa, sistemde şu sorunlar ortaya çıkar:

• Yetersiz debi veya basınç,

• Gereksiz enerji tüketimi,

• Pompa ömrünün kısalması,

• Gürültü ve titreşim,

• Kavitasyon riski.

POMEKA olarak, bu yazıda Grundfos, Wilo, Standart, Etna ve Sumak markalarıyla çalışan sistemlerde basma yüksekliği hesabının nasıl yapılacağını adım adım açıklıyoruz.

---

2. Basma Yüksekliği Nedir?

Pompanın çıkış hattındaki toplam enerjinin, giriş hattındaki toplam enerjiye oranıdır.
Genellikle metre su sütunu (mSS) cinsinden ifade edilir.

Basma yüksekliği üç ana bileşenden oluşur:

Htoplam=Hgeometrik+Hsu¨rtu¨nme+Hbasınc\cH_{toplam} = H_{geometrik} + H_{sürtünme} + H_{basınç}Htoplam​=Hgeometrik​+Hsu¨rtu¨nme​+Hbasınc\c​​

Burada:

• HgeometrikH_{geometrik}Hgeometrik​: Pompanın emme noktası ile basma noktası arasındaki yükseklik farkı,

• Hsu¨rtu¨nmeH_{sürtünme}Hsu¨rtu¨nme​: Boru hattındaki direnç ve kayıplar,

• Hbasınc\cH_{basınç}Hbasınc\c​​: Emme ve basma noktalarındaki basınç farkı.

---

3. Geometrik Basma Yüksekliği

Bu, sıvının pompa tarafından fiziksel olarak kaldırıldığı yüksekliktir.
Eğer pompa bir yer altı tanktan su alıp üst kata gönderiyorsa, bu fark geometrik yüksekliği belirler.

Örnek:

• Emme seviyesi: 2 m

• Basma çıkışı: 18 m

Hgeometrik=18−2=16mH_{geometrik} = 18 - 2 = 16 mHgeometrik​=18−2=16m

---

4. Sürtünme Kayıpları (Friction Loss)

Sürtünme kayıpları, akışkanın boru yüzeyi ve fittings (dirsek, vana, tee, filtre vb.) ile temasında yaşadığı dirençtir.

Bu kayıplar Darcy-Weisbach veya Hazen–Williams formülüyle hesaplanabilir.

Genel Denklem:

Hsu¨rtu¨nme=f×LD×v22gH_{sürtünme} = f \times \frac{L}{D} \times \frac{v^2}{2g}Hsu¨rtu¨nme​=f×DL​×2gv2​

Burada:

• $f$: Sürtünme katsayısı (Re sayısına göre değişir)

• $L$: Boru uzunluğu (m)

• $D$: Boru çapı (m)

• $v$: Akış hızı (m/s)

• $g$: Yerçekimi ivmesi (9.81 m/s²)

Pratik Yaklaşım:

Ortalama olarak, temiz su sistemlerinde sürtünme kayıpları her 10 m yatay hat için yaklaşık 1–2 m alınabilir.

---

5. Basınç Farkı

Pompa, sıvıyı yalnızca yukarı taşımakla kalmaz; aynı zamanda sistemin içindeki basıncı da yenmek zorundadır.

Denklem:

Hbasınc\c=P2−P1ρgH_{basınç} = \frac{P_2 - P_1}{\rho g}Hbasınc\c​​=ρgP2​−P1​​

• P2P_2P2​: Basma hattı basıncı

• P1P_1P1​: Emiş hattı basıncı

• $\rho$: Akışkan yoğunluğu

• $g$: Yerçekimi ivmesi

---

6. Toplam Basma Yüksekliği Hesaplama – Örnek

Bir tesisat sisteminde:

• Emme seviyesi: 2 m

• Basma noktası: 20 m

• Boru uzunluğu: 50 m

• Ortalama sürtünme kaybı: 5 m

• Çıkış basıncı farkı: 2 m

Htoplam=18m+5m+2m=25mH_{toplam} = 18 m + 5 m + 2 m = 25 mHtoplam​=18m+5m+2m=25m

Bu durumda pompa en az 25 mSS basma yüksekliğine sahip olmalıdır.

---

7. Pompa Eğrisi Üzerinden Doğru Seçim

Pompa seçiminde üretici eğrileri (Q–H grafikleri) dikkate alınır.
Her pompa belirli bir debi (Q) ve basma yüksekliği (H) aralığında verimli çalışır.

Örneğin:

• Grundfos CR 5-8: 4 m³/h debi – 30 mSS basma,

• Wilo Helix V 408: 5 m³/h – 35 mSS,

• Standart Pompa CHM 32-160: 6 m³/h – 28 mSS,

• Etna ETP 40-160: 5 m³/h – 30 mSS.

Pompa seçimi çalışma noktası (duty point) pompa eğrisinin orta bölgesine denk gelecek şekilde yapılmalıdır.

---

8. Basma Yüksekliğini Etkileyen Faktörler

1. Akışkan viskozitesi
   – Daha yoğun akışkanlar daha fazla enerji ister.

2. Sıcaklık
   – Sıcaklık artışıyla buharlaşma basıncı yükselir.

3. Boru çapı ve malzemesi
   – Dar borular veya pürüzlü yüzeyli hatlar daha fazla kayıp oluşturur.

4. Dirsek, vana ve filtre sayısı
   – Her bir eleman sürtünme kaybını artırır.

5. Pompa devri (rpm)
   – Devir değiştikçe basma yüksekliği orantılı olarak artar veya azalır.

---

9. Hesaplama İçin Pratik Adımlar

1. Sistemdeki yükseklik farkını (emme – basma) belirle.

2. Boru uzunluğu ve fittings sayısını hesapla.

3. Ortalama sürtünme kaybını ekle.

4. Çıkıştaki basınç farkını dahil et.

5. Sonucu pompa eğrisiyle karşılaştır.

---

10. Basma Yüksekliği Hesabı için POMEKA Önerisi

POMEKA, proje aşamasında her sistem için hidrolik analiz ve pompa seçimi desteği sunar.
Buna göre, sistemin:

• Toplam hat uzunluğu,

• Boru çapı,

• Yükseklik farkı,

• Debi ihtiyacı,

• Akışkan tipi,
  bilgileri toplanır ve uygun pompa seçimi yapılır.

---

11. Marka Bazlı Değerlendirmeler

Grundfos

Grundfos Pump Design Tool, basma yüksekliği ve debi verilerini girerek otomatik pompa önerisi sunar.

Wilo

Wilo Select 4 programı, tesisat yüksekliği ve boru uzunluğuna göre ideal pompa kombinasyonlarını hesaplar.

Standart Pompa

Yerel projelerde, CHM ve CHP serileri orta debi–yüksek basma uygulamaları için tercih edilir.

Etna

ETP serisi, 20–50 m arası basma yükseklikleri için ekonomik çözümler sağlar.

Sumak

SKM serisi dalgıç pompalar, özellikle su çekme uygulamalarında yüksek basma avantajı sunar.

---

12. Enerji Verimliliği ve Basma Yüksekliği

Basma yüksekliği ne kadar yüksekse, motor gücü ihtiyacı o kadar artar.
Bu nedenle sistem tasarımında “gereğinden fazla yükseklik” planlamak enerji israfına yol açar.

Her 10 m gereksiz basma yüksekliği, yaklaşık %7 fazla enerji tüketimi anlamına gelir.

---

13. Saha Uygulama Örneği

Bir villa hidrofor sistemi:

• 4 katlı bina (12 m yükseklik)

• 40 m toplam hat uzunluğu

• 4 vana, 2 dirsek

• Çıkış basıncı 2 bar

Toplam basma yüksekliği:

$$12m+4m+20m=36m$$

Buna göre Grundfos CM 5-4 veya Wilo MHIL 305 modeli ideal seçim olur.

---

14. Sonuç – POMEKA ile Doğru Hesap, Verimli Sistem

Pompalarda basma yüksekliği, sistem veriminin kalbidir.
Doğru hesaplama yapılmadan seçilen pompalar, yüksek enerji maliyeti ve kısa ömürle sonuçlanır.

POMEKA, proje öncesi analiz, pompa seçimi ve devreye alma aşamalarında profesyonel destek sağlar.